Οιδίπους ή Τηλέμαχος
Αναζητώντας τον πατέρα
Η τραγωδία είναι δραματικό είδος ποιητικού λόγου που εμφανίστηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Η Μούσα που την αντιπροσωπεύει είναι η Μελπομένη. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στο έργο του Περί Ποιητικής (1449b-1450b) δίνει τον εξής ορισμό της τραγωδίας:
«ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.»
Ο λεπτολόγος, φιλοαμέριμνος φίλος των αινιγμάτων αποτραβήχτηκε σε κάποια γωνιά των Άλπεων με πνεύμα κορεσμένο από λεπτότητα και μυστήριο, συλλογισμένος και ξέγνοιαστος κατέγραψε στον πυρήνα αυτού του βιβλίου τους στοχασμούς του για τους Έλληνες και πως η τραγωδία γεννήθηκε από το πνεύμα της μουσικής. Η προσδιοριστική αιτία αυτού του πολυσυζητημένου βιβλίου είναι ένα προσωπικό πρόβλημα και το μαρτυρά η εποχή που το συνέλαβα το 1870, λέει ο Φρείντρικ Νίτσε και συνεχίζει:
Οι Έλληνες και το πνεύμα της τραγωδίας. Απ όλες τις τέχνες συνεχίζει, η τελειότερη, η ωραιότερη, η πιο δικαιολογημένα αξιοζήλευτη, η γοητευτικότερη, εκείνη που σε συνεπαίρνει περισσότερο στην ζωή είναι η Ελληνική τέχνη. Είναι αδύνατο να κατανοήσουμε και να φανταστούμε τους Έλληνες όσο καιρό δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα: Τι είναι το διονυσιακό πνεύμα; Θα έχουμε επιτελέσει αποφασιστικό βήμα σχετικά με την αισθητική επιστήμη όταν φθάσουμε όχι μόνο στο λογικό συμπέρασμα αλλά στην άμεση βεβαιότητα αυτής της ιδέας: Πως η προοδευτική εξέλιξη της τέχνης είναι το αποτέλεσμα του διπλού χαρακτήρα του Απολλώνειου και Διονυσιακού πνεύματος και πως ακριβώς γεννιέται η ζωή από την δυαδικότητα των δύο φύλων ανάμεσα στην αέναη πάλη με περιοδικές προσεγγίσεις. Τα ονόματα αυτά τα δανειζόμαστε από τους Έλληνες που έκαναν νοητή στον στοχαστή την απόκρυφη και βαθειά σημασία τους για την τέχνη όχι με αφηρημένες έννοιες αλλά με την βοήθεια των εκφραστικών μορφών των θεών τους. Με αυτές τις δύο θεότητες των τεχνών με τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο συνδέεται η γνώση μας που εκδηλώθηκε στον Ελληνικό κόσμο.
Ο Απόλλων ωσάν θεοποιημένη μορφή της αρχής της εξατομίκευσης, που εντός της μόνο εκπληρώνονται οι αιώνιοι σκοποί ης πρωταρχικής μονάδας, απαιτεί μέτρο για να μπορεί να προάγεται η αυτογνωσία το γνώθι σαυτόν. Η Ελληνική τραγωδία στην αρχαιότερη μορφή της είχε μοναδικό αντικείμενο τα βάσανα του Διόνυσου και ήταν ο μοναδικός ήρωας επί σκηνής εμφανιζόμενος με πλειονότητα μορφών υπό το προσωπείο του αγωνιζόμενου ήρωα και ταυτόχρονα βρίσκεται περιπλεγμένος στα πλοκάμια της ατομικής βούλησης. Φανερώνεται ως άτομο εκτεθειμένο στην πλάνη, λεία του πόθου και της οδύνης. Και αν παρουσιάζεται με αυτήν την ακρίβεια και διαύγεια, οφείλεται στον Απόλλωνα, τον ονειροκρίτη, που αποκαλύπτει στον χορό την διονυσιακή του υπόσταση. Ο Διόνυσος διαμελίζεται από τους Τιτάνες και αυτός ο διαμελισμός μπορεί να παραβληθεί με μια μεταμόρφωση σε αέρα νερό γη και φωτιά. Από το χαμόγελο του παιδιού γεννήθηκαν οι θεοί και από τα δάκρυα του οι άνθρωποι. Ο Απόλλων ορθώνεται μπροστά μου ως το πνεύμα της αρχής της εξατομίκευσης που μόνο πραγματικά μπορεί να διεγείρει την λυτρωτική ευδαιμονία στην μεταμορφωμένη πραγματικότητα, ενώ στη μυστικοπαθή κραυγή αγαλλίασης του Διόνυσου θραύεται ο ζυγός της εξατομίκευσης και διάπλατα ξανοίγεται ο δρόμος προς τις γενεσιουργές αιτίες του Όντος προς τα μυστικά τρίσβαθα των πραγμάτων.
Η διονυσιακή τέχνη θέλει να μας πείσει για την αιώνια χαρά που είναι συνδεδεμένη με την ύπαρξη. Μόνο που δεν πρέπει να την αναζητούμε στις φαινομενικότητες αλλά πίσω από αυτές. Η ιστορία των αρχών της Ελληνικής τραγωδίας μας αποκαλύπτει με πάμφωτη ακρίβεια πως το έργο της τραγικής τέχνης των Ελλήνων γεννήθηκε από το πνεύμα τη μουσικής. Είναι σχεδόν αναγκαίο να ανασυγκροτήσουμε επισταμένως την προεξέχουσα δύναμη της μουσικής ενέργειας για να νιώσουμε κάτι από την υπέρτατη παρηγοριά που είναι το ιδιάζον κάθε αληθινής τραγωδίας. Η Ελληνική τραγωδία δεν τελειώνει όπως οι άλλες τέχνες της αρχαιότητας: Πεθαίνει αυτοκτονώντας και το τέλος της αυτό είναι συνέπεια αδιέξοδης σύγκρουσης και αυτό τα τέλος είναι τραγικό. Μαζί με την τραγωδία ο Έλληνας έχασε την πίστη του στην αθανασία και δεν απαρνήθηκε την πίστη τους σε ένα ιδεώδες παρελθόν αλλά επίσης την πίστη του σε ένα ιδεώδες μέλλον. Γέρος ξέγνοιαστος και ιδιότροπος ταιριάζει στον γηρασμένο Ελληνισμό. Η ιδιοτροπία η φαντασιοκοπία είναι τα είδωλα του και η τάξη των δούλων που κυριαρχεί. Αν μπορούμε ακόμη να μιλάμε για Ελληνική γαλήνη πρόκειται στο εξής για την γαλήνη του δούλου. Η εξαφάνιση του διονυσιακού πνεύματος διαπιστώνουμε ότι αποκαλύπτει την συνάφεια ανάμεσα στην εξαφάνιση τους στην παράδοξη τροποποίηση του και στον εκφυλισμό του Έλληνα που ίσαμε με τώρα παραμένει ανεξήγητος.Τι ελπίδες μπορούν να αναγεννηθούν από την προοδευτική αφύπνιση του διονυσιακού πνεύματος;Ποια θα ήταν η δύναμη της προστατευτικής γοητείας του Απόλλωνα αν δεν ήταν ικανός να διεγείρει εντός μας ως και αυτή την πλάνη και αν το διονυσιακό στοιχείο δεν ήταν αληθινά σε θέση να μεταρσιώσει τα αποτέλεσμα του και αν η μουσική δε ήταν ουσιαστικά η αντιπροσωπευτική τέχνη του απόλλωνειου θέματος;
Η μουσική και ο τραγικός μύθος είναι εξ ίσου η έκφραση της διονυσιακής ικανότητας ενός λαού και είναι αδιαχώριστα. Παντού βλέπουμε τις διονυσιακές δυνάμεις να ανορθώνονται βίαια, πρέπει και ο Απόλλωνας όμοια τυλιγμένος σε ένα σύννεφο νάχει κατέβει και να βρίσκεται ανάμεσα μας και μια προσεχής γενιά θα θωρήσει το δίχως άλλο τις λαμπρότερες εκδηλώσεις της περίκαλλης δύναμης του. Η αναγκαιότητα της δράσης αυτής της δύναμης θα επιβαλλόταν στον καθένα διαισθητικά αν θα μπορούσε να νιώσει τον εαυτό του μεταμορφωμένος έστω σαν όνειρο σε μια αρχαία Ελληνική ύπαρξη. Στο ίσκιο των ψηλών ιωνικών κολώνων απέναντι σε ένα ορίζοντα, με καθαρές γραμμές μεταμορφώνεται σε ένα ακτινοβόλο μάρμαρο κυκλωμένος από ανθρώπινα όντα με μεγαλόπρεπα αναστήματα με χαριτωμένες κινήσεις που μιλούν χειρονομώντας ρυθμικά μια αρμονική γλώσσα, δε θα αναγκαστεί στο θέαμα αυτού που ξεχειλίζει της αιώνιας ομορφιάς να υψώσει τους βραχίονες του προς τον Απόλλωνα και να κραυγάσει.
Τρισμακάριστε λαέ των Ελλήνων! Τι δύναμη θα είναι για σας η δύναμη του Διόνυσου αν ο θεός της Δήλου κρίνει αναγκαίο να μεταχειρίζεται τέτοιες γητειές για να γιάνει πάνω σας την διθυραμβική σας μέθη.Και ένας αθηναίος γέροντας θα απαντούσε στηλώνοντας πάνω του το υπέροχο βλέμμα του Αισχύλου: Πόσο θα υπέφερε αυτός ο λαός για να μπορέσει να γίνει τόσο ωραίος! Και τώρα συντρόφεψε με στην τραγωδία και έλα μαζί μου να θυσιάσουμε στο βωμό των δύο θεοτήτων.
Τάδε έφη Νίτσε
Εμείς τι λέμε;;;;
Αστραία
Σε Α΄ Ενικό 